Het ontstaan van Peest 2
De naam Peest op kaarten
De oudst vervaardigde kaart waarop de plaatsnaam Peest staat vermeld is een kaart gemaakt door de cartograaf Cornelis Pijnacker, in samenwerking met de prentmaker Abraham van der Broeck, gemaakt na 1626. Uitgegeven door zowel de uitgever Pieter Schenk als Gerard Valck. Als jaar van uitgave wordt 1634 aangehouden. (http://hdl.handle.net/10934/RM0001.collect.87890) Peest staat op de kaart vermeld als Pest. Ernaast staat het algemeen gebruikte icoontje van buurt of buurtschap. Hieronder een detail van die kaart. De naam Peest komt daarna op later vervaardigde kaarten meermalen voor, maar de vermelding is niet altijd eenduidig.
1300 heeft willen verbeelden, met vermelding van plaatsen zoals die voorkomen in oude oorkonden. Peest geeft hij aan als Pedese, waarschijnlijk gebaseerd op zijn verklaring van de plaatsnaam als een te voet doorwaadbare plaats in een diep. De naam Peest komt meer voor, bij voorbeeld onder Dickninge aan de rivier de Reest, waar een stuk land met die naam ligt. (zie afbeelding hieronder rechts)
Er is nog een interessante kaart waarop ook de ligging van het buurschap Peest is vermeld en aangegeven met het symbool wat ook door Pijnacker is gebruikt, maar er zijn toch verschillen in details van de weergave. Hiernaast een detail van die kaart, gemaakt in opdracht van de Compagnie van de Dieverder en Leggelder Smilder Venen en ondertekend januari 1636. Op dit detail van de rechterkant van de kaart is de ligging van Norg, Veenhuizen, Westervelde, Zuidvelde en Peest aangegeven
Dit detail van de kaart is ook al eens onderwerp geweest in een artikel van Halbe Hageman in de Boerhoorn, het tijdschrift van de Historische Vereniging Norch, jaargang 8 nr. 29, december 2004, met een vervolg in 2005. Hageman zat met zijn vermoeden omtrent de betekenis een heel eind in de goede richting.
Wat op deze kaart opvallend is dat van de grotere plaatsen met een kerk, zoals Norg, de afbeelding van een kerk als symbool is gebruikt, maar wel de kerk met een vorm zoals die ook in werkelijkheid is. Veenhuizen is afgebeeld met enkele boerderijen en alle kleinere plaatsen hebben geen symbool, behalve Peest. Het bovenste deel van het hier gebruikte symbool komt overeen met het symbool voor buurtschappen, zoals ook door Pijnacker is gebruikt. Maar het onderste deel is getekend als een soort wal waarbinnen een ronde wal of muur is getekend. Het wekt de indruk dat de landmeter hier iets wil aangeven omtrent de aanwezigheid van iets dat afwijkt van een doorsnee buurtschap. Dat was de landmeter in 1636 bekend, of het was nog in het terrein aanwezig.
Met de wetenschap dat er een huis Haerlo heeft bestaan dat omstreeks 1225-1300 nog vermeld wordt als leengoed zou het kunnen zijn dat deze afbeelding betrekking heeft op dat huis. De afbeelding heeft iets van een mottekasteel. Bestudering van luchtfoto’s in Bing Maps levert een plek op die ringvormige verkleuringen laat zien, die veel overeenkomst hebben met de verkleuringen op een foto van Noordlaren en waarvan nader onderzoek heeft uitgewezen dat het hier het voormalige bolwerk bij de Mitspete of Nutspete betrof. De ontdekte verkleuringen bij Peest komen voor in een perceel aan de Zuidveldigerweg. Nadere bestudering van luchtfoto’s van percelen aan de Eenerstraat bij de Oldehof en van percelen bij Peelo en bij Yde hebben nog drie plaatsen opgeleverd waar vroeger bolwerken moeten hebben gestaan. Deze liggen allen aan hoofdroutes van het verkeer in de middeleeuwen tussen Groningen en Coevorden, Groningen en Friesland en van Friesland naar Coevorden via Eyen (Een), Peest, Peelo en Rolde. Op onderstaande luchtfoto is de plek bij Peest duidelijk te zien. Een luchtopname uit Bing Maps. Duidelijk is een cirkelvormig donkergekleurd gedeelte te zien.
Hier heeft waarschijnlijk een gracht gelegen. Deze gracht was mogelijk via een naar het zuiden lopende sloot verbonden met het Peester diepje. De plaats van deze verbinding is mogelijk op de kadastrale kaart van 1832 ingemeten en zichtbaar op de kaart als een kort dwarsstukje. Wanneer we de mogelijke plaats van het vermoedelijke bolwerk inpassen in de kadastrale kaart van 1832, dan zien we dat de oorspronkelijke zandweg van Peest naar Zuidvelde met een boogje langs de noordkant van het bolwerk liep. Het oostelijk deel van dit wegje is heden, 2015, nog in het terrein aanwezig