Historisch Norch

Na de vergadering is de heer Jos Rietveld uitgenodigd om een presentatie te geven over de bekende fietsenfabriek Fongers in Groningen.

Het merk Fongers stond bekend om de oerdegelijke kwaliteit en had een vooraanstaande plaats in  de Nederlandse rijwielindustrie.

Dit Groninger bedrijf heeft van 1884 tot 1971 fietsen – beter gezegd rijwielen- gemaakt. In de periode 1895 tot 1925 heeft het bedrijf een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de Nederlandse toerfiets. De onverminderde keuze voor kwaliteit, zowel in techniek als vormgeving maakte Fongers tot een vooraanstaand klassiek Nederlands rijwielmerk.

Albert Fongers was eind jaren zeventig van de 19^e eeuw gefascineerd door de ‘velocipedes’ die toen mondjesmaat werden ingevoerd uit Engeland en Frankrijk. Rond 1885 begint Albert Fongers  op enige schaal rijwielen te maken. Een aantal jaren later, na de uitgifte van 400 aandelen à fl. 1000, wordt aan de Hereweg in Groningen -Zuid een grote nieuw fabriek gebouwd. Fongers richt zich op het hogere marktsegment en profileert zich nadrukkelijk als fabrikant van de betere fiets c.q. als merk van stand.

Fongers is in 1918 één van de grootste werkgevers in de stad Groningen. Midden jaren zestig gaat het bedrijf op in de PFG-groep (Phoenix-Fongers-Germaan)  en een paar jaar daarna neemt Batavus de merknamen van de PFG-groep over. In 1970 komt er een eind aan de 83 jaar rijwielproductie aan de Hereweg. Hoewel het bedrijf al ruim vijftig jaar ter ziele is, is de naam Fongers nog steeds een begrip in de stad Groningen.

Jos Rietveld verzamelde en restaureerde tientallen Fongers-fietsen en is schrijver van het boek ‘Fongers, het illustere rijwielmerk’. In zijn presentatie gaat hij niet alleen in op het bedrijf maar besteedt ook aandacht aan de familie Fongers, de sociaaleconomische en industriële ontwikkeling van de stad Groningen en het fietsgebruik in die stad van 1870 tot nu.

                                                                                                                                    HW

Op zaterdagmiddag 11 januari hield de Historische Vereniging Norch weer haar traditionele Nieuwjaarsvisite waar de rollegies, boerenjongens en de advocaatjes met slagroom niet ontbraken.

Onze voorzitter wenste alle aanwezigen een gelukkig en gezond 2025! Bert Venema blikte kort terug op de activiteiten in het afgelopen verenigingsjaar. waarbij het uitgeven van het boek ‘Norg door de eeuwen heen’ gekenmerkt kan worden als een hoogtepunt. Inmiddels is ruim 80 % van de oplage verkocht en worden er bijna iedere week nog boeken besteld. Bert nodigde de aanwezige leden uit om het boek te nomineren voor de DHV prijs 2024. Dit kan door, vóór 19 januari 2025, een nominatie te sturen naar de Drentse Historische Vereniging. Als laatste activiteit werd de lichtjesavond op de begraafplaats genoemd. Omdat de Historische Vereniging  Norch nu een ANBI status heeft kunnen schenkingen voor het onderhoud aan de oude graven belastingvoordeel opleveren voor de schenker.

Vervolgens passeerden oude gebruiken bij het nieuwe jaar de revue, zoals advertenties van neringdoenden in de krant, het versturen van kaarten met spreuken en hilarische afbeeldingen. Ook had Bert een foto van oud familieleden die bezig zijn met  het bakken van knieperties en rollegies met een ijzer in de kachel waarbij voor het gewicht van het ‘rollegiesiezer’ een steunconstructie vóór de kachel was geplaatst. Opvallend was de brandende kaars op tafel om de geur te verdrijven. 

’t Was niks, ‘t is niks ‘t wordt niks.  

(lezing Willem Foorthuis)

Met deze opening hield Willem Foorthuis op woensdag 20 november 2024 voor ruim 60 toehoorders een lezing bij de Historische Vereniging Norch met als titel ‘Veen is rijkdom, geen armoede’.

Opgegroeid in de Drents-Groningse Veenkoloniën zette Foorthuis eerst uiteen hoe in de ijstijden de bodem van dit enorme veengebied is ontstaan. Daarna ontstond op deze bodem, door de stagnerende waterafvoer, veenvorming. Aan het begin van de 16^e eeuw was deze veenlaag op sommigen plaatsen meer dan 10 meter dik. Het gebied was eigendom van de stad Groningen, die zorgden voor de exploitatie van dit gebied door kanalen te graven en de veenlaag voor het afgraven van turf te verkopen. De kopers moesten zich houden aan de regels opgesteld door de stad Groningen, die waren opgenomen in de ‘Ordonnantie op de turfgraverie’. Van de afgegraven turf kreeg de stad Groningen 25 % van de opbrengst.

In het boekje ‘Tractatus de turffis ceu cespidatus bitumenosis’ uitgegeven in 1658 en geschreven door Martin Schoock werd het turfgraven in de hoogvenen beschreven. Het boekje is circa 8 x 12 x 1 cm, door Foorthuis gekocht bij een antiquarische boekhandel voor € 915.

Als eerste werd een hoofdkanaal gegraven en vervolgens hoofd- en zijwijken. Om te voorkomen dat het veen te veel uitdroogde werden de wijken  jaarlijks met circa  tweehonderd meter verlengd. De gravers werden ‘zandschieters’ genoemd.  Het turfgraven vond plaats tussen 21 maart en 21 juni. Hierdoor had de afgestoken turf voldoende tijd om te drogen.. In de ordonnantie was onder ander bepaald dat de arbeiders niet verder dan 90 meter met een volgeladen kruiwagen mochten rijden. Om die reden liggen de wijken allemaal 180 meter uit elkaar. De turfstekers werden per hoeveelheid gestoken turf betaald en kon er goed worden verdiend, volgens Foorthuis. Men sprak dan ook wel over het ‘bruine’ goud. Ook het omkeren van de turf en het naar het schip kruien en laden van het schip werd afgerekend naar de hoeveelheid turven.

Na het afgraven werd de achtergebleven ondergrond ontgonnen en gemengd met ‘stratendrek’ uit de stad Groningen. Op de zo ontstane dalgronden werden boerderijen gesticht en graan, suikerbieten en aardappelen verbouwd, die werden verwerkt in de fabrieken van onder andere grootindustrieel Willem Albert Scholtens. Voor de afvoer van de turf, aanvoer van stratendrek en transport van aardappelen waren er in dit gebied veel schippers actief. Naderhand lieten deze schippers zeewaardige schepen bouwen, op een gegeven moment hadden ongeveer  de helft van de geregistreerde zeeschepen in Nederland de Veenkoloniën als thuishaven.

In de 17^e en 18^e eeuw telden de Veenkoloniën circa 26.000 inwoners,  evenveel als in de stad Groningen. Uit het hele land en zelfs uit Zwitserland (doopsgezinde hugenoten) waren deze inwoners naar deze streek gekomen vanwege de grote werkgelegenheid en de daarbij behorende verdiensten. Het was vergelijkbaar met de huidige migranten.

Na de rijkdom in de 17^e en 18^e eeuw ontstond er na de energietransitie naar steenkool een gebied dat nu wordt aangeduid als de ‘Eredivisie van de armoede’.

Foorthuis zorgde op een enthousiaste manier voor een mooie en interessante lezing

                                                                                                                                       HW